जब लोभले न्यायको सिंहासन हल्लाउँछ, तब किसानको पसिनाको मूल्य पनि व्यापारीको तराजुमा तौलिन्छ। धर्मको मार्ग बिर्सिएर जब शासकहरू आफ्नो स्वार्थमा लिप्त हुन्छन्, तब प्रकृतिले पनि आफ्नो रूप परिवर्तन गर्छ। आँपको बगैंचामा किसानको पसिनाको मूल्य घट्छ, व्यापारीको नाफा बढ्छ—यो कस्तो न्याय हो? कपिलवस्तुको आँप खेतीमा देखिएको यो सानो परिवर्तनले भविष्यमा निम्त्याउन सक्ने ठूलो संकटको संकेत गर्छ। के हामी यसलाई समयमै चिनेर सही मार्गमा लाग्न सक्छौं?
कपिलवस्तु — फलफूलको राजा आँप, जसको स्वादले गर्मीको आगमनको संकेत दिन्छ, यस वर्ष कपिलवस्तुमा यसको उत्पादनमा सामान्य वृद्धि देखिएको छ। कृषि ज्ञान केन्द्र कपिलवस्तुका अनुसार आँपको उत्पादनमा लगभग ५ प्रतिशतले वृद्धि भएको छ। तर, यो वृद्धिको खुसी किसानको अनुहारमा कति झल्किन्छ, त्यो भने हेर्न बाँकी छ।
मौसमको साथ र रोगको कमी: आँप उत्पादनको कारक
कृषि ज्ञान केन्द्रका अनुसार यस वर्ष आँपको बोटमा लाग्ने रोगको प्रकोप कम हुनु र मौसमले साथ दिनु नै उत्पादन बढ्नुको मुख्य कारण हो। फागुन-चैत महिनादेखि नै बोटहरूमा प्रशस्त फूल र बतिला देखिएका थिए, जसले राम्रो उत्पादनको संकेत दिएको थियो। केन्द्रका प्रमुख भास्कर पौडेलले बताए अनुसार किसानहरूबाट प्राप्त तथ्याङ्कले पनि उत्पादनमा वृद्धि भएको देखाउँछ।
तर, यहाँनेर एउटा प्रश्न उठ्छ: के यो तथ्याङ्कले वास्तविक किसानको अवस्थालाई चित्रण गर्छ?
कृषि ज्ञान केन्द्रको तथ्याङ्क र किसानको अनुभवमा भिन्नता
शिवराज नगरपालिका चन्द्रौटाका व्यापारी रपिक मुसलमान, जो विगत धेरै वर्षदेखि आँपको व्यापारमा संलग्न छन्, कृषि ज्ञान केन्द्रको तथ्याङ्कसँग सहमत छैनन्। उनका अनुसार यस वर्ष आँपको उत्पादन गत वर्षभन्दा कम भएको छ। उनले विभिन्न ६ स्थानमा आँपको बगैँचा भाडामा लिएर व्यवसाय गर्दै आएका छन्, र उनको अनुभवले उत्पादनमा कमी आएको देखाउँछ।
यो भिन्नताले तथ्याङ्क सङ्कलन प्रक्रियामाथि नै प्रश्नचिन्ह खडा गरेको छ। के कृषि ज्ञान केन्द्रले पर्याप्त रूपमा किसानहरूसँग समन्वय गरेको छ? के तथ्याङ्क सङ्कलनको विधि त्रुटिपूर्ण छ? यी प्रश्नहरूको जवाफ खोज्न जरुरी छ।
कपिलवस्तुमा आँप खेतीको अवस्था
कपिलवस्तु जिल्लामा लगभग १ हजार ३८० हेक्टर क्षेत्रफलमा आँपको खेती गरिन्छ। कृषि ज्ञान केन्द्रका अनुसार प्रति हेक्टर १० दशमलव १९ मेट्रिक टन आँप उत्पादन हुन्छ, र जिल्लाभर कुल १५ हजार ८१ मेट्रिक टन आँप उत्पादन भएको छ। तराई क्षेत्रमा व्यावसायिक आँप खेती कपिलवस्तुमा व्यापक रूपमा गरिन्छ। यहाँ दशहरी, बाम्बेग्रीन, मालदह (कपुरी), गौरजीत, लंगडा, सफेदा, अम्रपाली, मलिका, चौसा, फजली लगायत स्थानीय जातका आँपहरुको व्यावसायिक खेती गरिन्छ।
समस्याको जड: किराको प्रकोप र गलत तथ्याङ्क
आँपमा लाग्ने फट्के किरा र एफिट किराको प्रकोपले फूलको पराग चुस्ने र फूल झार्ने समस्या हुन्छ। तर, यस वर्ष यसको असर कम देखिएको कृषि प्राविधिकहरू बताउँछन्। यद्यपि, रपिक मुसलमान जस्ता व्यापारीहरूको अनुभवले तथ्याङ्कमाथि नै शंका उत्पन्न गराएको छ।
यस्तो अवस्थामा, दरख अनलाइन (हाम्रो कम्पनी) ले यथार्थपरक तथ्याङ्क सङ्कलन र विश्लेषणमा जोड दिन्छ। हामी किसान र कृषि विज्ञहरूसँग सहकार्य गरेर सही सूचना प्रदान गर्न प्रतिबद्ध छौं। किनकि सही सूचना नै सही निर्णयको आधार हो।
आँपको व्यापार र किसानको जीवन
रपिक मुसलमानले यस वर्ष ४० लाखभन्दा बढीको आँप बुटवल, दाङ, चन्द्रौटा र पोखरासम्म बेचेका छन्। तर, के यो व्यापारले साना किसानको जीवनमा परिवर्तन ल्याउन सकेको छ? के उनीहरूले आफ्नो उत्पादनको उचित मूल्य पाएका छन्?
विगत २० वर्षदेखि व्यावसायिक आँप खेती गर्दै आएका शिवपुरका फरहान इकबालले आँपको उत्पादन स्थिर रहेको बताएका छन्। यसले देखाउँछ कि उत्पादनमा ठूलो वृद्धि भएको छैन, र किसानहरूले लगातार चुनौतीहरूको सामना गरिरहेका छन्।
स्थानीय तहको भूमिका र दरख अनलाइनको प्रयास
स्थानीय सरकारले किसानहरूलाई मल, बीउ र प्रविधिमा सहयोग गर्नुपर्छ। आँपको बगैंचाको उचित व्यवस्थापन, रोग किराको नियन्त्रण, र बजारीकरणमा सहयोग गर्नुपर्छ।
यसै सन्दर्भमा, दरख अनलाइनले किसानहरूलाई आवश्यक सूचना र प्रविधि प्रदान गर्न विभिन्न कार्यक्रमहरू सञ्चालन गरिरहेको छ। हामी किसानहरूलाई अनलाइन प्लेटफर्ममार्फत आफ्नो उत्पादन बेच्न सहयोग गर्छौं, जसले उनीहरूलाई मध्यस्थकर्ताको शोषणबाट बचाउँछ।
भविष्यको बाटो: दिगो कृषि र सही सूचना
आँप खेतीलाई दिगो बनाउनका लागि जैविक मलको प्रयोग, एकीकृत कीट व्यवस्थापन, र पानीको उचित व्यवस्थापनमा ध्यान दिनुपर्छ। किसानहरूलाई जलवायु परिवर्तनको असरबारे जानकारी गराउनुपर्छ र अनुकूलनका लागि तयार पार्नुपर्छ।
हामी, दरख अनलाइन, सही सूचना र प्रविधिको माध्यमबाट किसानको जीवनमा सकारात्मक परिवर्तन ल्याउन कटिबद्ध छौं।हामी किसानहरूलाई सशक्त बनाउन र कृषि क्षेत्रको विकासमा योगदान गर्न चाहन्छौं।
निष्कर्ष: एउटा प्रश्न
कपिलवस्तुको आँप उत्पादनमा भएको वृद्धिले खुशी दिने भए पनि, यसको वास्तविक लाभ किसानसम्म पुगेको छ कि छैन भन्ने प्रश्न कायमै छ। तथ्याङ्कको पारदर्शिता, किसानको सहभागिता, र स्थानीय सरकारको सहयोगले मात्र दिगो कृषि विकास सम्भव छ।
के हामी यो दिशामा अगाडि बढ्न तयार छौं?
