अगस्ट २३ मा भारतको उत्तराखण्ड राज्यको केदारनाथ मन्दिर नजिकै रहेको फाँटामा भएको पहिरोले चार नेपाली कामदारको ज्यान लिएको छ। चितवन र दैलेखका ती कामदारहरू सडकको छेउमा बनाइएको अस्थायी बस्तीमा बस्दै आएका थिए। रातको करिब १२ बजे भएको यो प्राकृतिक विपत्तिले उनीहरूलाई सपनाजस्तै उजाडिदियो।
कसरी भयो यो घटना?
सडक छेउमा बनेका अस्थायी झुपडीहरूमा बसिरहेका ती कामदारहरूका लागि, अविरल वर्षाले पहिरो निम्त्यायो, जसले उनीहरूको बासस्थानलाई ध्वस्त गरिदियो। घटना लगत्तै स्थानीय प्रशासन र भारतीय सुरक्षाकर्मीहरू उद्धारको लागि घटनास्थलमा पुगे पनि, चारजना नेपाली कामदारको ज्यान जोगाउन सकेनन्।
पहिरोको जोखिममा बाँचिरहेका कामदारहरू
नेपाली कामदारहरू वर्षा याममा प्राकृतिक विपत्तिहरूको जोखिमका बीचमा काम गर्छन्। बद्रीनाथ, केदारनाथ र रुद्रप्रयाग क्षेत्रहरू तीर्थयात्रीहरूको लागि पवित्र भूमि हो भने, यी नै ठाउँहरू थुप्रै नेपाली कामदारहरूको लागि श्रम गन्तव्य पनि बनिसकेका छन्। तर, राम्रो आम्दानीको लोभले गर्दा उनीहरू यी जोखिमपूर्ण क्षेत्रमा बस्न विवश छन्।
के सुरक्षा प्राथमिकता हो?
यस्ता घटनाहरू सामान्य हुँदै गएका छन्। केदारनाथ क्षेत्रमा काम गर्ने नेपाली श्रमिकहरूलाई प्रायः सुरक्षा निर्देशिकाहरूको बेवास्ता गरेर जोखिमपूर्ण ठाउँमा झुपडी बनाइदिन्छन्। नेपाली दूतावासका सल्लाहकार उमाप्रसाद चतुर्वेदीका अनुसार, “यी कामदारहरू राम्रो कमाइको आशामा जोखिम मोलिरहेका छन्। तर, उनीहरूले सुरक्षा उपायहरूको बेवास्ता गर्दा यस्तो दुर्घटना भएको हो।”
श्रमिकहरूको आकर्षण र जोखिम
केदारनाथको तीर्थयात्रा अप्रिलदेखि अक्टोबरसम्म चल्छ। यस अवधिमा कामदारहरूले औसतमा ३०,००० देखि ४०,००० रुपैयाँसम्म कमाउने गर्छन्। त्यसैले पनि, धेरै नेपाली कामदारहरू जोखिम मोलेर त्यहाँ काम गर्न आकर्षित भएका छन्।
तर, यी क्षेत्रमा काम गर्दा ठूला जोखिमहरू पनि छन्। अल्टिच्युड सिकनेस, मौसमको प्रतिकूलता, र पहिरोको जोखिमले कामदारहरूको जीवन खतरामा पारिरहेको छ। सल्यानका भीमबहादुर केसी, जो चार वर्षदेखि त्यहाँ काम गरिरहेका छन्, भन्छन्, “कामदारहरूले पैसा बचत गर्न सडक छेउमा अस्थायी झुपडीहरू बनाउँछन्, तर यी ठाउँहरू पहिरोको उच्च जोखिममा छन्।”
मृत्युपछि पनि राहतको अभाव
वर्षा याममा हुने यस्तो प्राकृतिक विपत्तिले कामदारहरूको ज्यान त लिन्छ नै, तर उनीहरूले आफ्नो परिश्रमको उचित पारिश्रमिक पनि पाउन सक्दैनन्। चितवनका मृतक कामदार तुलबहादुर परियारकी भतिजी सरस्वती पार्कीले भने अनुसार, “हाम्रो आफन्तको मृत्यु भयो, तर उनीहरूले पाउनुपर्ने राहत र पारिश्रमिक कति पाएका छन्, हामीलाई थाहा छैन।”
सुरक्षामा बेवास्ता: कस्तो छ जिम्मेवारी?
२०१३ को बाढी र पहिरोले केदारनाथ क्षेत्रलाई ठूलो क्षति पुर्याएको थियो। त्यसपछि पनि नेपाली कामदारहरूले त्यहाँ आफ्नो जीवनलाई जोखिममा राखेर काम गरिरहे। तर, यस्ता घटनामा उनीहरूलाई राहत वा क्षतिपूर्ति दिने कुनै ठोस व्यवस्था छैन। चतुर्वेदीका अनुसार, “नेपाली कामदारहरू स्थानीय प्रशासनमा दर्ता हुनु आवश्यक छ, तर अधिकारीहरूले ठोस अभिलेख राख्न नसकेकोले वास्तविक तथ्यांक पाउन कठिन छ।”
अब के गर्ने?
केदारनाथमा काम गर्न आउने नेपाली कामदारहरूको सुरक्षाका लागि कुनै ठोस नीति बनाउने समय आइसकेको छ। पहिरो, बाढी जस्ता प्राकृतिक विपत्तिहरूले उनीहरूको जीवनलाई दिनप्रतिदिन जोखिममा पारिरहेको छ। यस्ता क्षेत्रमा काम गर्नुअघि सुरक्षाका उपायहरूको पूर्ण पालना हुनुपर्छ।
तपाईं के सोच्नुहुन्छ?
के नेपाली श्रमिकहरूले यी जोखिमपूर्ण ठाउँहरूमा काम गर्न जारी राख्नुपर्छ? या त उनीहरूका लागि सुरक्षित रोजगारीको विकल्प खोज्नुपर्छ? यो हाम्रो सामूहिक जिम्मेवारी हो कि उनीहरूको सुरक्षाको ग्यारेन्टी होस्। तपाईंलाई के लाग्छ, यस्तो स्थितिमा हामी के गर्न सक्छौं?