हामी सबैले कहिले नभएको छ, कति कठिन समय थियो जब ओक्सिजनको अभावमा जीवनको सवाल उठ्यो। त्यस समयमा ओक्सिजनको चरम अभावले धेरैको ज्यान गएको थियो। तर, ओक्सिजन हाम्रो शरीरको लागि कति महत्त्वपूर्ण छ, यसको बारेमा जान्न जरुरी छ। यो लेखमा हामीले यसको महत्त्व, सन्तुलित स्तर कसरी বজ्याउने र कम हुँदा के गर्ने भन्ने कुरामा ध्यान केन्द्रित गर्छौँ।
ओक्सिजन: जीवनको आधार
हाम्रो शरीरको प्रत्येक клетकामा जीवनको प्रक्रिया चलेको हुन्छ। यसको लागि ओक्सिजनको आपूर्ति अपरिहार्य हुन्छ। हामीले सास लिदा, ए影響्जा र फेफड़ोंमाoxygène आदानप्रदान हुन्छ। ए影響्जाले रक्तकोषमार्फत शरीरको प्रत्येक भागमा ओक्सिजन पुर्याउँछ। यसरी ओक्सिजनले हाम्रो शरीरलाई ऊर्जा प्रदान गर्दछ।
साउथ कोरियाको एक अध्ययनमा देखिएको छ जतिबेला हामी ७० वर्षमा पुग्नेबित्तिकै हाम्रो फेफड़ोंको क्षमतामा कमी आउँछ। यसको कारणले शरीरमा ओक्सिजनको मात्रा कम हुन थाल्छ।
ओक्सिजनको स्तर कसरी बुझौं?
ओक्सिजनको स्तरलाई ‘साचुरण’ (Saturation) भनिन्छ। यसको मतलब हुन्छ कि रुँगोको मात्रामा केति प्रतिशत ओक्सिजन छ। सामान्यतया, 95% देखि 100% सम्मको साचुरण एकदमै सामान्य मानिन्छ। यदि यो स्तर 90% भन्दा कम हुन्छ भने, त्यसलाई ‘हाइपोक्सिमिया’ (Hypoxemia) भनिन्छ र यसमा तत्काल ध्यान दिइन्छ।
ओक्सिजनको स्तर जाँच गर्न ‘पल्स ऑक्सीमीटर’ (Pulse Oximeter) नामको उपकरण प्रयोग गरिन्छ। यसलाई औंलामा लगाउँदा, त्यो स्वचालित रूपमा ओक्सिजनको स्तरमाथिको जानकारी दिन्छ।
किन किन ओक्सिजनको स्तरमा कमी आउँछ?
ओक्सिजनको स्तरमा कमी हुनुमा धेरै कारणहरू हुन सक्छन्। केही मुख्य कारणहरू यस प्रकार छन्:
- फेफड़ोंका रोग: एस्टमा, COPD (Persistent Obstructive Pulmonary Illness), पल्मोनरी फाइब्रोसिस (Pulmonary Fibrosis) जस्ता रोगहरू फेफड़ोंको काम बिरालो बनाउँछन् र ओक्सिजनको प्रवाह कम गर्छन्।
- हृदय रोग: कमजोर हृदयले रगतमा ओक्सिजन बोकेर जान सक्दैन। त्यसकारण रगतमा ओक्सिजनको मात्रा कम हुन्छ।
- उच्च उचाइ: उच्च उचाइमा वायुमंडलीय दबाब कम हुने भएकाले शरीरमा ओक्सिजनको मात्रा कम हुन्छ।
- वृद्धता: उमेर बढ्दा फेफड़ोंको क्षमता कम भइरहेको छ र रक्तनलीहरू सानो हुँदै जाने भएकाले ओक्सिजनको आदानप्रदानमा समस्या आउँछ।
- धूम्रपान: धूम्रपान फेफड़ोंलाई नोक्सान पुर्याउँछ र ओक्सिजनको स्तरलाई बिरालो बनाउँछ।
- प्रदूषण: वायु प्रदूषण फेफड़ोंमा जलन पैदा गर्छ, जसले ओक्सिजनको प्रवाह कम गर्छ।
ओक्सिजनको स्तर कसरी बढाउने?
ओक्सिजनको स्तर बढाउन केही उपायहरू अवलम्बन गर्न सकिन्छ:
- गहिरो सास लिएर व्यायाम: नियमित रूपमा गहिरो सास लेनेको व्यायामले फेफड़ोंको क्षमतामा सुधार ल्याउँछ।
- सक्रिय जीवनशैली: शारीरिक गतिविधिले फेफड़ों र हृदयलाई बलियो बनाउँछ।
- स्वच्छ वायु वातावरण: घर र आसपासको वातावरण सफा राख्नुहोस्। वायु रोगजनक कम गर्न एयर प्यूरीफायरको प्रयोग गर्नुहोस्।
- तनाव कम गर्नुहोस्: तनावले शरीरमा नकारात्मक प्रभाव पार्छ। योग, ध्यान र अन्य विश्राम गर्ने तरिकाले तनाव कम गर्न मद्दत गर्छ।
- तन्दुरुस्ती: स्वस्थ आहार र नियमित व्यायामले शरीरलाई एनर्जेटिक राख्छ र फेफड़ोंको कार्यक्षमतामा सुधार गर्छ।
- धूम्रपानबाट टाढा रही: धूम्रपान फेफड़ोंलाई नोक्सान पुर्याउँछ, त्यसैले यसबाट टाढा रही रही हुनुहोस्।
केसोस्टडी: एउटा उदाहरण
नेपाली बिरामीहरूमा COPD (Persistent Obstructive Pulmonary Illness) को बिस्तारै वृद्धि भइरहेको छ। यसको मुख्य कारण धूम्रपान र वायु प्रदूषण हुन्। एक जना ५० वर्षीय बिरामीलाई COPD भएको थियो। उहाँले नियमित रूपमा औषधि लिईर र जीवनशैलीमा परिवर्तन गरेपछि ओक्सिजनको स्तरमा सुधार आएको थियो।
निष्कर्ष
ओक्सिजन हाम्रो जीवनमा निकै महत्त्वपूर्ण हुन्छ। यसको स्तरलाई सन्तुलित राखेर हामी स्वस्थ जीवन जिउन सक्छौँ। यदि तपाईंलाई ओक्सिजनको स्तरमा कुनै समस्या छ भने, तुरुन्त चिकित्सकलाईConsult गर्नु महत्त्वपूर्ण छ।
अस्वीकरण: यो लेख केवल जानकारीको लागि हो। यसलाई चिकित्सा सल्लाहको रूपमा लिनुहुँदैन। यदि तपाईंसँग कुनै स्वास्थ्य समस्या छ भने, कृपया चिकित्सकलाईConsult गर्नुहोस्।