Table of Contents
नेपालको सूचना प्रविधि (आईटी) क्षेत्र बढ्दो गतिमा अगाडि बढिरहेको छ। तर, यसले ल्याउने राजस्वबारे राष्ट्र बैंकको तथ्यांक र आईटी उद्यमीहरूको दाबीबीच ठूलो अन्तर देखिन्छ। चालु आर्थिक वर्ष २०८१/८२ को सात महिनामा आईटी निर्यातबाट १२ अर्ब ४१ करोड रुपैयाँ कमाइ भएको राष्ट्र बैंकले जनाएको छ। तर, आईटी उद्यमीहरूले भने यो रकम कम्तीमा १ अर्ब अमेरिकी डलर (लगभग १ खर्ब ४० अर्ब रुपैयाँ) भन्दा बढी हाराहारी भएको दाबी गर्छन्।
यस अन्तरबारे के छ नेपालको आर्थिक तथ्यांक व्यवस्था? यो किन देखिएको हो? त्यसमा के के कारणहरू छन्? यस लेखमा यस विषयलाई गहिराइमा हेरौं।
राष्ट्र बैंकको तथ्यांक र वास्तविकता बीच फरक
राष्ट्र बैंकले प्रकाशित गरेको तथ्यांक अनुसार, आईटी निर्यातबाट नेपाल भित्रिने सबै रकम ब्यालेन्स अफ पेमेन्टको टेबुलमा देखाइएको छैन। यसको मुख्य कारण, राष्ट्र बैंकले अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोष (IMF) को म्यानुअल अनुसार तथ्यांक संकलन गर्ने गरेको छ। तर, यसको स्रोत मात्र बैंकहरू हुन्। यसले आईटी निर्यातबाट आएको रकम सही रूपमा प्रस्तुत नहुने अवस्था बनेको छ।
दोस्रो कारण, धेरै आईटी फ्रिलान्सरहरू र केही कम्पनीहरूले आफ्नो कमाइ रेमिट्यान्सको रूपमा भित्र्याउँछन्। यसले गर्दा त्यो रकम अन्य श्रेणीमा जोडिने गरिन्छ। राष्ट्र बैंकका एक अधिकारीले बताएका छन्, “आईटी सेवा निर्यातबाट प्राप्त हुने रकम स्विफ्ट मार्फत भित्रिने गरेको छ। तर, त्यो रकम रेमिट्यान्समा देखिने गर्छ। अर्कोतर्फ, त्यस्तो रकम अन्य ट्रान्सफर तथा मिसेलिनियस शीर्षकमा पनि गएको हुन सक्छ।”
करबाट बच्ने प्रयास
नेपालमा आईटी निर्यातबाट आएको कमाइमा ५ प्रतिशत कर लाग्छ। यसबाट बच्न धेरैले आफ्नो रकम रेमिट्यान्सको रूपमा भित्र्याउने गरेको राष्ट्र बैंकका अधिकारीहरूको अनुमान छ। तर, रेमिट्यान्स सर्वेक्षण हुन नसकेको अवस्थामा यसको सही आँकडा निकाल्न सक्ने अवस्था छैन।
आईटी निर्यातको विस्तृत खाका
चालु आर्थिक वर्षको सात महिनाको तथ्यांक अनुसार, आईटी निर्यातबाट प्राप्त रकम विभिन्न श्रेणीमा विभाजित छ:
कम्प्युटर सफ्टवेयर र टेलिकम्युनिकेसन
- कम्प्युटर सफ्टवेयर निर्यातबाट ९ अर्ब २१ करोड ६१ लाख रुपैयाँ कमाइ भएको छ।
- टेलिकम्युनिकेसन सेवा (जस्तै रोमिङ) बाट ३ अर्ब १६ करोड रुपैयाँ आएको छ।
अन्य व्यावसायिक सेवा
- अन्य व्यावसायिक सेवा (अदर बिजनेस सर्भिसेस) बाट ३२ अर्ब ५३ करोड रुपैयाँ प्राप्त भएको छ।
There’re
यसमा २० अर्ब ५९ करोड रुपैयाँ व्यावसायिक तथा व्यवस्थापन कन्सल्टिङ सेवा निर्यातबाट आएको छ। तर, यसमा शैक्षिक परामर्श सेवा दिने कम्पनीले पाउने कमिसनको रकम पर्छ, जुन आईटीसँग सम्बन्धित होइन।
प्राविधिक तथा अन्य सेवा
- प्राविधिक, व्यापारसँग सम्बन्धित एवं अन्य व्यावसायिक सेवा निर्यातबाट ११ अर्ब ७७ करोड रुपैयाँ प्राप्त भएको छ। यो श्रेणीमा प्राविधिक विदेश गएर सेवा प्रदान गरेबापत आउने रकम पर्छ।
मनोरञ्जनात्मक सेवा
- व्यक्तिगत, सांस्कृतिक एवं मनोरञ्जनात्मक सेवा निर्यातबाट २ अर्ब १३ करोड ३२ लाख रुपैयाँ प्राप्त भएको छ।
यसमा टिकटक, युट्युब जस्ता प्लेटफर्मबाट हुने आम्दानी पनि समावेश छ।
नेपालको आईटी क्षेत्रको भविष्य
नेपालको आईटी क्षेत्रको विकासलाई ठूलो सम्भावना छ। तर, यसलाई सही रूपमा मापन गर्न सकेको छैन। राष्ट्र बैंकको तथ्यांक र उद्यमीहरूको दाबीबीचको यो ठूलो अन्तरले नेपालको आईटी उद्योगको वास्तविक आकार र यसले सिर्जना गर्न सक्ने आर्थिक प्रभावबारे स्पष्ट जानकारी दिन सकिरहेको छैन।
यसको समाधानका लागि, सरकार र निजी क्षेत्रले मिलेर आईटी निर्यातको सही आँकडा संकलन गर्ने प्रणाली विकास गर्नुपर्छ। साथै, आईटी उद्यमीहरूलाई करबाट बच्ने बाटो नलिएर सही मार्गमा ल्याउन पनि आवश्यक छ।